'დიკა' და 'წითელი დოლი' – უძველესი ქართული ხორბალი გადაშენებას მესხმა ფერმერებმა გადაარჩინეს

"მოსავლიანობა ნაკლები აქვს, მაგრამ გასაყიდად არ მინდა, ამ ხორბლით საუკეთესო პური ცხვება, საუცხოო არომატით. ძალიან გემრიელია და ისეთი ნოყიერი, რომ მხოლოდ პურითაც იქეიფებ", – გვეუბნება 65 წლის ამირან ხითარიშვილი, რომელსაც ვალეში, უკვე ათ წელზე მეტია, თავის 0,25 ჰა ნაკვეთზე "დიკა" მოჰყავს.



ტრადიციულ "წითელი დოლს" თესავს ახალციხეში 38 წლის ფერმერი, ზაზა სუდაძე, - "მესხური წითელი დოლი უხვმოსავლიანი არ არის, მაგრამ იცით რატომ ვთესავ? არ ვიცი გახსოვთ თუ არა, სადმე თუ პური ცხვებოდა, მთელ სოფელში სუნი დგებოდა ხოლმე. ესეც ასეთია, პურს რომ ვაცხობთ, მთელი სამეზობლო იგებს. თან ყინვაგამძლეცაა და სიცხის ამტანიც, არც ჩაწოლა ახასიათებს. რაც მთავარია, არ იწამლება და ეკოლოგიურად უმაღლესი ხარისხის ხორბალია".



ზაზამ "წითელი დოლის" თესლი ასოციაცია "ელკანასგან" მიიღო. სწორედ "ელკანამ" დაიწყო წლების შემდეგ პირველად გადაშენების პირას მყოფი ქართული ხორბლის ენდემური სახეობების გამრავლება, პოპულარიზება და გავრცელება. დღეს სამცხე–ჯავახეთში, "დიკას" და "ახალციხურ წითელ დოლს" ყოველწლიურად ოცდაათამდე ფერმერი თესავს.

აგრარული უნივერსიტეტის პროფესორი, ნუკრი მემარნიშვილი გვიხსნის, რატომაა ქვეყნის სოფლის მეურნეობისთვის განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი ქართული ხორბლის ჯიშების შენარჩუნება, – "საქართველო ხორბლის კულტურულ სახეობათა წარმოშობის ერთ–ერთი მთავარი კერაა, ეს ეთნოგრაფიული კვლევით და ისტორიული წყაროებით არის დამტკიცებული. ქართული ჯიშები მაღალი იმუნიტეტით გამოირჩევა, მათ პრაქტიკულად არასდროს უჩნდებათ სოკოვანი დაავადებები და გარემოსადმი ადაპტაციის მაღალი უნარი აქვთ. თუმცა იმის გამო, რომ ინდუსტრიულ ჯიშებთან შედარებით დაბალმოსავლიანია, ფერმერებმა ეს სახეობები მიივიწყეს და ცოტა ხნის წინ გადაშენების პირას მივიდა. არადა შემოტანილ ხორბლის ჯიშებთან შედარებით, ადამიანისთვის ადგილობრივი ჯიშები გაცილებით სასარგებლოა და ყველა იმ ნივთიერებას შეიცავს, რომელიც სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა".

საქართველოს ხორბლის სამშობლოს სტატუსი არქეოლოგიურმა აღმოჩენებმა მოუპოვა. პირველად ხორბალი კოლხეთის ტერიტორიაზე იპოვეს, შემდეგ კი შულავერის უძველეს სადგომებსა და სამარხებში აღმოაჩინეს ჩვ. წ. აღ-მდე V-IV საუკუნეების ნიმუშები - ხორბლის დანახშირებული მარცვლები.

სხვადასხვა წლებში, საქართველოში აღმოაჩინეს და აღწერეს ხორბლის 14 ბუნებრივი სახეობა. აქედან ხუთი: ჩელტა ზანდური, გვაწა ზანდური, კოლხური ასლი, მახა და დიკა ენდემურია და მხოლოდ საქართველოში გვხვდება.

ხორბლის სამშობლოში დღეს ერთ სულ მოსახლეზე, წლის განმავლობაში, მხოლოდ 18 კილოგრამ ხორბალს აწარმოებენ, მაშინ, როდესაც ერთ სულზე, საშუალოდ, 120 კილოგრამია საჭირო. 2017 წელს საქართველომ 97.9 ათასი ტონა ხორბალი აწარმოა, ყველაზე მეტი - კახეთში. ქართულ ბაზარზე ხორბალი ძირითადად სხვა ქვეყნებიდან შემოდის, უმსხვილესი იმპორტიორი კი რუსეთია. საქსტატის მონაცემებით 2016 წელს, რუსეთიდან 456 ათასი, 2017 წელს კი 512 ათასი ტონა ხორბალი შემოვიდა.


სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

[ავთო ინასარიძე, ახალციხე]