ნასოფლარები მთის წვერზე [Photo]

ბორჯომში, წაღვერის მიმართულებით, ქვაღორღიან გზას უღრან ტყეში, ორსაათიანი მგზავრობის შემდეგ, მთის წვერამდე მივყავართ.



გზაზე პირველი ძველი სოფელი, მაჭარწყალი გვხვდება. აქ ხის ათი ორსართულიანი სახლი დგას, რიკულებიანი აივნებით და შუშაბანდებით. სახლების უმეტესობა უკვე დანგრეულია, ნაწილს კი ჭიანაჭამი და დაფუტუროვებული ბოძები ამაგრებს. ღობეშემორღვეული ეზოების ნაწილში კი ჯერ კიდევ აწყვია წლების წინ მიტოვებული საოჯახო ნივთები, ბოტები, ფოცხი, ფიწალი, რძის შესანახი ბალონები და „სადღვებელა“, რაშიც ნაღებისგან კარაქს ამზადებდნენ.

მაჭარწყალში აგვისტოში ბორჯომის მიმდებარე სოფლებიდან ადგილობრივები ამოდიან და ბალახს თიბავენ, ნაწილი კი მთელი ზაფხული აქ რჩება და საქონელს აძოვებს: „ამ ზამთარს დიდი თოვლი თუ იყო სახლები აღარ დაგვრჩება, თოვლის სიმძიმე მიწასთან გაასწორებს აქაურობას“, – ამბობენ ადგილობრივები.

39 წლის მანუშაკ ნარსესიანი ხუთი წელია რაც მაჭარწყალში ცხოვრობს. სოფელში ერთ–ერთი მიტოვებული, მაგრამ კარგად შენახული სახლი აირჩია და ახალციხეში უკან დაბრუნებაზე უარი თქვა: „ამ სახლის პატრონი ორჯონიკიძეში ცხოვრობს, ხშირად ჩამოდის და ნახულობს–ხოლმე, უხარია მის კარ–მიდამოს რომ ვუვლი. დაზიანებულ ადგილებზე სახურავი შევცვალე, გადავარჩინე დანგრევას“.

მანუშაკი მაჭარწყალში სამუშაოდ, ძროხების მოსაწველად ავიდა და ისე მოეწონა მთა, რომ დარჩენა გადაწყვიტა: „მივეჩვიე, რა ჯობია სუფთა ჰაერს, საქონელი ჩემთვისაც ვიყიდე, 12 სული მყავს ახლა. ბოსტანიც მაქვს. ჩემნაირები ქალაქისთვის არ არიან გაჩენილები, აქ კარგად ვარ. დენი არ გვაქვს, მაგრამ ტელეფონით ინტერნეტი იჭერს, „დვიჟოკს“ ვრთავ და მობილურს ისე ვტენი“.

მისი დილა ექვს საათზე ძროხების მოწველით იწყება, მერე ყველი ამოჰყავს და მთელი დღე საოჯახო საქმეებს უნდება: „კონსერვებს ვაკეთებ, ზამთარში ხომ მინდა ჭამა?! ორი შვილი მყავს, ისინი დედასთან ცხოვრობენ და იმათაც უნდა გავუგზავნო“.

მაჭარწყალში მუდმივად სამი ოჯახი ცხოვრობს. სამივე მათგანი ამბობენ, რომ ისინი მთაში გაჭირვებამ ამოიყვანა.

„პირველად აქ ჩემი ქმარი 15 წლის წინ, მეგობრებთან ერთად საქეიფოდ ამოვიდა, მოეწონა ეს ადგილი და სახლში თქვა, ქალაქში მაინც არაფერი გამომდის და მთაში წავიდეთო. ხაშურში ვცხოვრობდით, მაგრამ ვიყიდეთ ძროხები და წამოვედით. რძით და ყველით შვილებს ვარჩენთ, ისინი ქალაქში ცხოვრობენ და ჩვენთან მხოლოდ ზაფხულობით მოდიან“, – გვიყვება მარინა ბლიაძე.




წაღვერელი 68 წლის ნადეჟდა მელნიკოვა მაჭარწყალში 1992 წელს დასახლდა. ამბობს, რომ აღარც კი ახსოვს ტელევიზორს ბოლოს როდის უყურა: „ჯოჯოხეთია ასე ყოფნა, მაგრამ სხვა გზა არ მაქვს, კურორტზე რა ვაკეთო?! აქ ძროხებს ვინახავ და თავს ვირჩენ. არ დამიჯერებთ, მაგრამ არც კი ვიცი დღეს რა რიცხვია. როცა ელემენტები მაქვს, რადიოს მაშინ ვუსმენ“.

ნადეჟდა და მისი მეუღლე მკაცრი ზამთრისთვის ემზადებიან, ეზოში შეშას ჩეხავენ და რიგებად აწყობენ: „აქ ისეთი ზამთარი იცის, გარეთ ვერ გახვალ, ნადირიც მოდის–ხოლმე".

ადგილობრივები ამბობენ, რომ ისინი ამ სოფლის დროებითი ბინადრეები არიან და თუ სახლების მესაკუთრეები დაბრუნდებიან, აქაურობის დატოვება მოუწევთ. მაჭარწყალში ძირითადად სანაკოევები ცხოვრობდნენ. სოფლის განაპირას მდებარე სასაფლაოს ქვებზეც ეს გვარებია ამოტვიფრული. ყველაზე ბოლოს, 1991 წელს აქ გარდაცვლილი ჟორა სანაკოევია.






მომდევნო სოფელი წინუბანია, ვაშლის და მსხლის ბაღებით გარშემორტყმული. მაჭარწყლისგან განსხვავებით აქ უფრო მეტი სახლია დანგრეული. წინუბანში ზამთარშიც და ზაფხულშიც მხოლოდ კიმოთესუბნელი ნათელა ლომიძე ცხოვრობს: „1994 წლიდან აქ ვარ. დღეში 14 ძროხას ვწველი და 150 ლიტრი რძით ყველს ვაყენებ. სულ მარტო ვარ. არ მეშინია, დაღლილს განცდის დროც აღარ მრჩება“.

წინუბანში მხოლოდ ზაფხულობით ექვსი თვით ადის რველში მცხოვრები 63 წლის ნუგზარ შაუმიანი. ამბობს, რომ წლების წინ, როცა წინუბანში ეთნიკური ოსები ცხოვრობდნენ „ბოინში“ მუშაობდა, ამიტომ ამ სოფელში ამოსვლა ხშირად უხდებოდა. წლების შემდეგ კი გადაწყვიტა, რომ ძროხები ეყიდა და აქ დასახლებულიყო: "წინუბანში 25 ოჯახი ცხოვრობდა. 1991 წელს წავიდნენ აქედან, ამის მერე მთავრობამ საკირედან ის ოჯახები გადმოასახლა, რომლებსაც მეწყერისგან სახლი ენგრეოდათ, მაგრამ 5–6 წელიწადში ისინიც წავიდნენ და აღარვინ დარჩა“, – იხსენებს შაუმიანი.

მისი თქმით, ეთნიკური ოსები ნასახლარებს თითქმის ყოველ წელს ნახულობენ: „მე ყოფილი ბუღალტერის სახლში ვცხოვრობ. ახლა ის კაცი გარდაცვლილია. შვილი ორი კვირის წინ ჩამოვიდა და ნახა მამისეული სახლი. ღთისმშობლობასაც ჩამოვლენ, აქ ფიჭვნარში, წიფლის ხესთან ეკლესია და სასაფლაო აქვთ, მოსალოცად და წინაპრების საფლავებზე გასასვლელად ყოველთვის მოდიან–ხოლმე“.






კიდევ ერთი სოფელი, სადაც ჩვენ მივედით გვერდისუბანია. ისევე როგორც წინუბანში, მუდმივად აქ მხოლოდ ერთი ოჯახი ცხოვრობს.

„26 წელია ცოლთან ერთად აქ ვარ. მძღოლად ვმუშაობდი, პენსიაზე რომ გავედი რაღა უნდა მეკეთებინა ვარდგინეთში და მთაში წამოვედით. მარტო კაცის ცხოვრება ძნელია, მაგრამ როცა მეუღლე გყავს უძლებ, ოღონდ ერთი კვირაა ჩემი მეუღლე ავად გახდა და ახლა საავადმყოფოშია“, – გვიყვება 86 წლის რობერტ ციცქიშვილი.

მისი თქმით, გასულ წლებში ვარდგინეთი ეთნიკური ოსებით დასახლებული სოფლების ცენტრი იყო. აქ იყო სკოლა, კლუბი, სამშობიარო სახლი, ფურნე, მაღაზია და ლაბორატორია, სადაც მიმდებარე სოფლებიდან მოყვანილ საქონელს ანალიზებს უკეთდებდნენ. ასევე, მიმდებარე სოფლებისგან განსხვევბით აქ ხის ნაცვლად სახლები ქვით ყოფილა აშენებული, თუმცა ახლა მხოლოდ ნანგრევებია შემორჩენილი.

„მე კლუბის შენობაში ვცხოვრობ სახურავი აქვს დაზიანებული, არ ვიცი სადამდე გაძლებს“, – ამბობს რობერტ ციცქიშვილი.

თრიალეთის ქედის კალთაზე, ცხრა სოფელია მიტოვებული. აქ 1991 წლამდე ეთნიკური ოსები ცხოვრობდნენ. მათი უმეტესობა ორჯონიკიძეში დასახლდა. ახლა ეს ადგილები ნასახლარებია. ადგილობრივები ამბობენ, რომ უმეტეს სოფლებში სახლები დანგრეულია, ყველაზე კარგად შემორჩენილი შენობები მაჭარწყალში, წინუბანსა და გვერდუბანში. აიდაროვში, ვარდევანში, ოდეთში, ღინტურში, გუჯარეთსა და წითელსოფელში კი სულ რამდენიმე სახლი დგას.

ორ თვეში ნასოფლარებიდან ყველა წავა, ექვსი თვის ნაგროვებ ყველს, თივას „ურალზე“ დატვირთავენ, საქონელს გაირეკავენ და მომავალ მაისამდე დატოვებენ მთას. ცხრა სოფელში მხოლოდ სამი ოჯახი დარჩება, რომელსაც მარტო მოუწევს გამკლავება მკაცრ ზამთართან და მოძალებულ ნადირთან.





***

გუჯარეთის წყლის ხეობაში სოფლებს მაღალმთიანი დასახლების სტატუსი აქვთ მინიჭებული, თუმცა, იქ არც დროებით ამსვლელბი და არც მუდმივად მცხოვებლები არ არიან რეგისტრირებულები და ამიტომ ამ სტატუსის შეღავათებით ვერ სარგებლობენ.

ბორჯომის მერიაში აცხადებენ, რომ მომავალ წელს გვერდისუბნის და გუჯარეთის თემში მაცხოვრებლებს ელექტროენერგია ექნებათ. 2019 წელს ადგილობრივი ბიუჯეტიდან მზის ბატარიების შესაძენად 150 000 ლარი დაიხარჯება. მიმდინარე წელს კი თვითმმართველობამ მძიმე ტექნიკით ამ სოფლებამდე მისასვლელი გზა მოასწორა.

მერიაში ამბობენ, რომ მოხარულები იქნებიან თუ გუჯარეთის ხეობაში მოსახლეობა კვლავ დაბრუნდება და მესაქონლეობა განვითარდება: „ეს მხარე მეცხოველეობის ბეღელი იყო. მესაქონლეობა ისე იყო განვითარებული, რომ რძის პროდუქტებით მთელი ბორჯომი მარაგდებოდა“.









[თინათინ ზაზაძე, ბორჯომი]