სოფელი სარო ახალი სიცოცხლის მოლოდინში [Photo/Video]
მთავარი → სიახლე, ეკონომიკა, საზოგადოება, რეპორტაჟი27.04.2017უძველესი მესხური დარბაზები და პერსპექტიული გეოგრაფიული მდებარეობა მალე სოფელ საროს ახალ სიცოცხლეს შესძენს. სოფელი სამცხე–ჯავახეთის ტურისტული ცენტრი უნდა გახდეს.
ასპინძა–ახალქალაქის ცენტრალური გზიდან მარცხნივ ვუხვევთ და აღმართს მივუყვებით. რაც უფრო მაღლა ადიხარ, გზა უფრო და უფრო საშიში,ხედები კი ლამაზი ხდება. მალე სოფლის ჟანგმოკიდებული აბრა გხვდება და ყვითელლოდებიანი სოფლის ისტორიაც იწყება.
სოფელი სარო სამცხე–ჯავახეთში, ასპინძაში, ზღვის დონიდან 1 480 მეტრზე მდებარეობს. ჰორიზონტზე ჩამონგრეული, თითქმის მიწასთან გასწორებული მიწური სახლები ჩანს, ზოგი ისეა ბალახით დაფარული, ძნელია მიხვდე, რომ აქ ოდესღაც ადამიანები ცხოვრობდნენ. ეს საროს ცნობილი მესხური დარბაზებია, ახლა უკვე მიტოვებული და მოუვლელი.
პირველი, რაც თვალში გხვდება, ცნობისმოყვარე, მაგრამ არა გაკვირვებული მზერაა, მიზეზს მალე ხვდები – საროში არც ჟურნალისტები უკვირთ და არც ტურისტები. უსიტყვოდ ხვდებიან იმასაც, რომ გიდი გჭირდება და ზუსტად იციან, საიდან დაიწყონ თხრობა.
„ეს ძველი, მესხური დარბაზი, ასპანიძეების საგვარეულოს ეკუთვნის. დაახლოებით სამასი წლისაა. აქ 12 რძალი ერთად ცხოვრობდა, მერე გაიყარნენ, კედლები გამოიღეს და მოაშენეს სხვა დარბაზები. ახლა მათი შთამომავალი აქ აღარ ცხოვრობს, ზოგი ნიჯგორშია, ზოგი თმოგვში“, – გვიყვება 83 წლის პავლე ლონდარიძე, ჩვენი გიდი სოფელში.
საროს ისტორია 3500 წელს ითვლის. საროს დარბაზის ტიპის სახლებს შორის ყველაზე გამორჩეული ასპანიძე-ფანასკერტელების დარბაზია. მესხური დარბაზის მთავარი დამახასიათებელი ისაა, რომ ე.წ. დედა ბოძი არ აქვს, ის 12 ბოძზეა განლაგებული. 12 ბოძით შეკრულია კუბი, კუბზე კი ზემოდან ხისგან გაკეთებული, წაკვეთილი პირამიდის ფორმის თაღია დაშენებული.თაღი კედლებისგან დამოუკიდებელი კონსტრუქციაა, რაც შენობას სეისმური თვალსაზრისით ძალიან დაცულს ხდის: ხის საფეხურებიანი პირამიდა მიწისძვრის დროს ქუდის პრინციპით იშლება და იქ მყოფ ადამიანსაც გადარჩენის დიდი შანსი აქვს. მიწისქვეშა დარბაზისთვის სინათლის წყარო სახურავში დატანილი ერდოა. დარბაზს დამხმარე ნაგებობების მთელი კომპლექსი აქვს.
ასპინძის რამდენიმე სოფელში შემორჩენილ მესხურ დარბაზებს შორის, საროს მესხური დარბაზი ის გამონაკლისია, რომელიც ყველაზე კარგადაა შემონაული. თუმცა, მოუვლელობა, ცხადია ემჩნევა –უზარმაზარ, ჭიაგაჩენილ მორებს „აბლაბუდები“ ფარავს, ფურნეები ჩამონგრეულა, სახურავიდან ჩამოსული წვიმის წყლის გამო კედლებიც დაობებულა.
„25–30 წლის წინათ, ამ სახლში დოლ–გარმონი დამიკრია და მიმღერია კიდეც, ქეიფობა იყო, მაგრამ რაზე, აღარ მახსოვს“, – იხსნებს ჩვენი გიდი და სხვა ოდებისკენ მიგვიძღვება. მიწური შენობები ერთმანეთზეა მიწყობილი, უმეტესობას სახურავი აღარ აქვს, მიწურებში ხეები და ბალახია ამოსული, –„კედელში თიხის მილები გვქონდა ჩაშენებული, იქ გავძახებდით ხოლმე ერთმანეთს თუ რამე დაგვჭირდებოდა. საქონელს და ოჯახობას ერთად გვეძინა, ზამთარში უფრო თბილოდა და ამიტომ“.
„ადრე მრავალშვილიანი ხიზანი იყო (ოჯახი, ს.კ). ბუხარს ხმარობდნენ საჭმლის გასაკეთებლადაც და გასათბობადაც. ჩვენც ეგრე ვცხოვრობდით. ჩემს ოდაში საქვეს ზემოთ კიდევ საწოლი გვქონდა გაკეთებული, ორი ბავშვი მაინც რომ დატეულიყო. შვიდი დედმამიშვილი ვიყავით. ჩემი ბავშვობა ოდაში გავატარე“, – საუბარში გვერთვება 72 წლის მერი ლონდარიძე.
ადგილობრივები ყვებიან, რომ დარბაზებისთვის უზარმაზარ ხეებს ახალციხიდან, წინუბნის ტყიდან ეზიდებოდნენ: „ფიჭვის მორებია, ხარებით მოჰქონდათ, კვირაობით იყვნენ გზაში, სად იყო მანქანა მაშინ. ერთ ხე იმხელა იყო, რომ ოთხ ხარს მოჰქონდა, იმიტომაც გაუძლო საუკუნეებს“, – ამბობს პავლე და ამატებს, რომ თავადაც, 30 წლამდე, ასეთ ოდაში ცხოვრობდა, – „10–სულიანი ოჯახი ვიყავით 30 კვადრატულ მეტრში. ამ ოთახში აცხობდა დედა პურს, აკეთებდა საჭმელს და თიხის ჯამებით გვირიგებდა. კორკოტს, თათარბელაკს, დოს წვნიანს და ქადას ვჭამდით. ახალ წელს, როცა ღორს დავკლავდით, ხინკალსაც ვაკეთებდით. ახლაც მენატრება იმ საჭმლების გემო“.
“დარბაზი” როგორც გლეხის საცხოვრებლის სახელწოდება წერილობით წყაროებში პირველად XVIII საუკუნიდან გვხვდება. არსებობდა ორნაირი დარბაზული სახლი: ერთთვალიანი (დიდი ზომის, წინ დერეფნით) გავრცელებული იყო ქართლ-კახეთში, კომპლექსური, “მოდარბაზული” კი – სამცხე-ჯავახეთსა და თრიალეთში, სადაც ყველა საცხოვრებელი სამეურნეო სათავსოები ერთ ჭერქვეშ ჰორიზონტალურად იყო განლაგებული.დარბაზული სახლის მთავარი თავისებურება გვირგვინიანი გადახურვა იყო. გვირგვინი ხის მრავალსაფეხურიან გუმბათს წარმოადგენდა, რომელიც საშუქე და ბოლის ასასვლელი პატარა ერდოთი მთავრდებოდა. დარბაზული სახლის შუაში კერა იყო გამართული, მის თავზე კი – აყარი.
ოდებში, ჭერზე, ყურადღებას ხის გორგოლაჭი იპყრობს.
„ეს შემოსევებისგან გვიცავდა. მტრების დროს შიშით გარეთ ვერავინ გადიოდა, ვერ რძალი და ვერც ვაჟი. ჩამოწევდნენ თოკს, ფიცარი ერდოს დაეფარებოდა, შუქი აღარ გადიოდა და მტებიც ვეღარ აგნებდნენ“, – გვიხსნის ჩვენი მასპინძელი.
საროში ჯერ არ იციან, რომ მესხური დარბაზების აღსადგენად და ინფრასტრუქტურის მოსაწყობად მუნიციპალური განვითარების ფონდი დაახლოებით 2 მლნ 300 ათასი ლარის დახარჯვას გეგმავს.სოფელში 30–მდე მიწურის აღდგენა იგეგმება. მუნიციპალური განვითარების ფონდი ტურისტული ინფრასტრუქტურის მოწყობასაც აპირებს. მთავრობის გეგმა ამბიციურია – სოფელი სარო რეგიონის ტურისტული ცენტრი უნდა გახდეს. სარეაბილიტაციის სამუშაოები, სავარაუდოდ, 2017 წლის სექტემბერში დაიწყება და 2019 წლის სექტემბერში დამთავრდება.